GỐC TÍCH HỌ ĐẠO HẠNH THÔNG TÂY

Họ đạo Hạnh Thông Tây đã được Cha Puginier thành lập năm 1861, sau này Cha Puginier đã trở thành Đại diện Tông Tòa (Vicaire Apostolique) tại Hà Nội.

Trong năm 1861, có ông Đốc Phủ Ca (khi đó làm hương thân) cùng bà con ông và một vài hương chức khác trong làng Hạnh Thông Tây đến gặp Cha Puginier xin theo đạo Công giáo. Như thế Cha Puginier đã rửa tội cho ông Đốc Phủ Ca và bà con của ông trước hết tại Hạnh Thộng Tây. Bổn đạo hầu hết là những người ngoại đạo có nhà và tài sản trong làng Hạnh Thông Tây, họ xin trở lại đạo Công giáo một con số khá lớn. Khởi đầu, có khoảng 400 người đăng ký vào số những người dự tòng. Lúc đó chưa có nhà thờ, các hương chức trong làng đồng lòng dâng cái Đình của họ để làm nhà thờ tạm. Tuy nhiên, phải đến gặp Cha Puginier mỗi ngày để học giáo lý thì một số lớn người dự tòng đã rút lui. Cha Puginier chỉ có thể Rửa tội cho khoảng 200 người, ngài tiếp tục dạy những người này để được Xưng tội, Rước lễ và chịu phép Thêm sức. Lúc này mọi sự đã bình an, các tín hữu hoàn toàn tự do để giữ đạo của mình.

Cha Puginier phụ trách Họ đạo Hạnh Thông Tây trong khoảng một năm. Tiếp tục công việc của Cha Puginier lần lượt có Cha Thọ rồi Cha Vọng đến giúp họ đạo Hạnh Thông Tây vài tháng trong năm 1862.

Cũng trong năm 1862. Đức Cha Dominique Lefèbvre (1844-1864) gửi Cha Jourdain ở họ Hạnh Thông Tây khoảng chín tháng khi nhà thờ mới xây xong, Cha Jourdain mới chỉ cử hành một Thánh lễ tại nhà thờ mới thì Đức Cha Dominique Lefèbvre đổi ngài đi họ khác và sai Cha Devulder đến Hạnh Thông Tây tiếp tục công việc của Cha Jourdain.

Cha Devulder phụ trách Họ đạo Hạnh Thông Tây được hơn một năm (1863-1864), ngài đổi đi nơi khác và bổn đạo Hạnh Thông Tây chịu cảnh mồ côi không có Cha trong vòng hơn một năm.

Năm 1865, bổn đạo Hạnh Thông Tây đến xin Đức Cha Jean Claude Mich (1864-1873) cho một cha đến giúp họ đạo Hạnh Thông Tây. Đức Cha nhận lời và sai Cha Dưỡng tới phụ trách Họ đạo Hạnh Thông Tây vài tháng sau đó ngài được bổ nhiệm làm Cha sở họ đạo An Nhơn, tuy nhiên Cha Dưỡng vẫn tiếp tục lui tới Họ đạo Hạnh Thông Tây để ban các bí tích cho bổn đạo. Như vậy từ khi thành lập Họ đạo Hạnh Thông Tây cho đến năm 1899 không có cha sở nào ở trong một thời gian dài tại Họ đạo Hạnh Thông Tây.

Năm 1900, Đức Cha Lucien E. Mossard (1899-1920) đã bổ nhiệm Cha Chính (khi đó đang làm phó ở Họ An Nhơn) làm cha sở họ đạo Hạnh Thông Tây. Số giáo dân lúc đó là 600 người.

Năm 1877 Cha Dưỡng đã dời nhà thờ do Cha Jourdain cất và xây dựng lại chỗ khác. Khi Cha Chính về làm cha sở Họ đạo Hạnh Thông Tây, Ngài đã tu bổ và sửa cho nhà thờ rộng thêm.

Năm 1912, Cha Phêrô Chính đau nặng nên phải đi nghỉ tại Chí Hoà, ở đó vài tháng thì Cha về với Chúa. Chính vì thế Đức cha Lucien E. Mossard đã bổ nhiệm Cha Matthêu Hồ Tấn Đức làm cha sở Họ đạo Hạnh Thông Tây. Ngài đã có công kiếm tiền để xây một nhà thờ khác lớn hơn và đẹp hơn nhà thờ cũ.

Lúc này, mặc dù Họ đạo Hạnh Thông Tây chỉ bao gồm con cháu của những người tân tòng, nhưng họ đạo đã cống hiến cho Giáo Hội một linh muc đó là Cha Thiện, bên cạnh đó còn có một số nữ tu trong các cộng đoàn khác nhau như Nhà Kín, Dòng Saint Paul de Chartres, hay các Dòng Mến Thánh Giá.

Về trường học, trước hết các em tựu học trong một ngôi đình nhỏ của làng sau này trở thành nhà xứ, tiếp đến người ta xây một trường khác rộng rãi hơn nhưng lợp bằng lá.

Họ đạo Hạnh Thông Tây có một miếng đất mà thôi, là chỗ cất nhà thờ, còn dư xung quanh thì cho bổn đạo ở. Họ đạo Hạnh Thông Tây không có huê lợi gì, vì thế khi Cha Chính được bổ nhiệm làm cha sở họ đạo Hạnh Thông Tây, ngài đã bàn với các quới chức để xin phép và mượn tiền Đức Cha mà cất phố cho mướn, nhờ đó mới có huê lợi chút đỉnh.

Thăng trầm theo thời gian, nhà thờ đầu tiên do cha Jourdain xây dựng đã được Cha Tôma Dưỡng xây cất lại, còn Nhà thờ Hạnh Thông Tây hiện nay được xây vào năm 1921 dưới thời Linh mục Matthêu Hồ Tấn Đức làm cha sở (1912 - 1939). Đây là một di tích tôn giáo vừa cổ kính vừa độc đáo. Nhà thờ được xây dựng trên diện tích 560m2, chiều cao là 20m. Ban đầu tháp chuông có hình tháp nhọn nhưng vì đây là vùng có nhiều máy bay quân sự bay qua nên cơ sở Hàng không Đông Dương tại Sài Gòn đã xin Đức Giám mục J. Cassaigne cho hạ thấp tháp chuông Nhà thờ Hạnh Thông Tây theo văn thư đề ngày 20/10/1953, từ đó tháp chuông có hình vuông.

Theo dòng thời gian từ khi thành lập cho đến nay, họ đạo kỳ cựu này đã viết lên những trang sử vừa bi tráng vừa hào hùng. Các thế hệ chủ chiên luôn khơi gợi từ truyền thống vẻ vang, vận dụng và thích nghi vào thực tế để củng cố, tô bồi cho cộng đồng này thêm tươi tốt, vững bền.